Hergebruik en recycling zijn veelgehoorde begrippen wanneer gesproken wordt over de transitie naar een circulaire economie. Binnen de bouwsector wordt dit ook steeds meer toegepast. Echter, voordat materialen kunnen worden hergebruikt of gerecycled moeten ze eerst verwijderd worden uit hun oorspronkelijke toepassing. Dit is waar het concept van losmaakbaarheid om de hoek komt kijken.
Losmaakbaarheid
De mate van losmaakbaarheid bepaalt hoe eenvoudig het is om een onderdeel uit een gebouw te verwijderen, voor zowel onderhoud als voor hergebruik. Het is belangrijk om deze informatie te registreren. Een onderdeel dat niet kan worden gedemonteerd, kan tenslotte ook niet worden hergebruikt en is dus niet circulair. Eigenaren en beheerders van gebouwen kunnen op basis van deze informatie gerichter sturen op circulaire ambities gedurende de gehele levensduur van een gebouw.
In Nederland is losmaakbaarheid geformaliseerd in onderzoek dat wordt uitgevoerd door de Dutch Green Building Council (DGBC), BREEAM-NL en een groep van hun partners. Hieronder een samenvatting van de meest recent gepubliceerde informatie.
Hoe te meten?
Om te begrijpen hoe de losmaakbaarheidsindex werkt, helpt het om een gebouw voor te stellen als een som der delen. Denk aan kleine Lego-onderdeeltjes die samenwerken om één geheel te vormen. In de losmaakbaarheidsindex worden deze kleine Lego-deeltjes “producten” of “elementen” genoemd. Producten worden gedefinieerd als individuele onderdelen die op de bouwplaats aankomen en vervolgens worden verwerkt in het gebouw. Elementen zijn delen die producten bevatten en op de bouwplaats aankomen als een geheel, zoals een verwarmingseenheid of een geprefabriceerd gevelpaneel dat wordt geleverd met isolatie en al.
Eerst wordt de losmaakbaarheid van een product of element gedefinieerd volgens een score op een schaal van 0,00 tot 1,00 gebaseerd op vier verschillende factoren: type verbinding, toegankelijkheid van verbinding, doorkruisingen en randopsluiting.
Type verbinding
De factor type verbinding vertegenwoordigt de manier waarop twee onderdelen in een product of element met elkaar zijn verbonden. Bij het type verbinding geeft een 1,00 een droge verbinding aan waarbij een onderdeel heel eenvoudig los wordt geplaatst of op z’n plaats wordt geklikt. Een iets lagere score wordt toegekend als er toegevoegde onderdelen nodig zijn zoals bouten en moeren. Nog lagere scores horen bij een directere verbinding met een structureel element, tot stand gebracht met bijvoorbeeld een pin of een spijker. De laagst mogelijke score betreft chemische verbindingen zoals lijm of cement.
Toegankelijkheid van verbinding
De factor toegankelijkheid van de verbinding beschrijft de mate van toegankelijkheid. Een perfecte score van 1,00 geeft aan dat de verbinding vrij toegankelijk is, zoals een lamp die zich binnen handbereik bevindt. De score is lager als er extra handelingen moeten worden verricht, zoals het openen van een paneel, en wordt nog verder verlaagd als er achteraf reparaties nodig zijn. Het minst gunstige scenario is wanneer een element niet toegankelijk is zonder onherstelbare schade aan te richten aan de omringende gebieden. Denk aan een prachtige op maat gemaakte gootsteen die ter plekke met grote ambachtelijke techniek is gestort en gegoten, maar waarvan de afvoer daarna onbereikbaar is achter het gestorte beton.
Doorkruisingen
De factor doorkruisingen geeft aan in hoeverre een product of element geïntegreerd is in andere producten of elementen binnen een bepaalde constructie. Wanneer het verwijderen van het onderdeel geen invloed heeft op andere onderdelen, levert dit een perfecte score op.
Randopsluiting
De factor Randopsluiting verwijst naar de vorm van het onderdeel, en in hoeverre de randen ervan worden geblokkeerd door andere onderdelen. Is er sprake van overlap met verschillende andere onderdelen die zelf eveneens een afwijkende vorm hebben, kan dit de score drastisch verlagen.
Met de som van de scores op de vier factoren, die aan elk element zijn toegekend, wordt een gewogen gemiddelde berekend die de losmaakbaarheidsscore voor het gehele gebouw aangeeft.
Betrouwbare meetgegevens
Klinkt dat complex en als veel werk? Dan is het goed om te weten dat het losmaakbaarheids-instrument van Madaster is goedgekeurd door BREEAM-NL en de DGBC als een betrouwbare rekentool voor demontage.
Het is mooi om te zien dat er krachtige initiatieven zijn om grote stappen te zetten richting een circulaire economie. Initiatieven die vragen om een andere benadering. BREEAM-NL en de DGBC zijn pioniers op het gebied van losmaakbaarheid en we kijken uit naar de volgende partijen die — ieder op hun eigen gebied — in hun voetsporen willen treden.
Product Manager Madaster